Olan ve Olması Gerekenler
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde 2016 itibari ile 81 il bulunmaktadır. Bu illerden 30’u Büyükşehir
statüsündedir. Yakın geçmişe gidersek 12.10.2012 tarihinde 16 adet büyükşehir belediyesine sahip
olduğumuzu görebiliriz. 12.11.2012 tarihinde 6360 sayılı kanun ile büyükşehir belediye sayımız 30’a
çıkmıştır. Hadi gelin; bu sayı neden değişmiş, 16 adet olan büyükşehir belediyesi sayısına neden 14
tane daha eklenmiş, eklenirken hangi kriterler göz önünde bulundurulmuş, yakın gelecekte bu sayı
değişebilir mi, gibi sorulara geçmişten günümüze büyükşehir statüsüne kavuşmuş illere de genel bir
bakış atarak cevaplar vermeye çalışalım.
İlk olarak 1984 yılında; İstanbul, Ankara ve İzmir 27.06.1984 tarihli 3030 sayılı “Büyük Şehir
Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında
Kanun” (1) ile büyükşehir statüsüne kavuşmuşlardır.
1986-1988 döneminde ise sırasıyla;
Adana: ADANA İLİNDE SEYHAN VE YÜREĞİR ADIYLA İKİ İLÇE KURULMASI HAKKINDA KANUN,3306(2)
Bursa: BURSA İLİ MERKEZİNDE OSMANGAZİ, YILDIRIM VE NİLÜFER ADIYLA ÜÇ İLÇE KURULMASI
HAKKINDA KANUN,3391(3)
Gaziantep: GAZİANTEP İLİ MERKEZİNDE ŞEHİTKÂMİL VE ŞAHİNBEY ADIYLA İKİ İLÇE KURULMASI
HAKKINDA KANUN, 3398(4)
Konya: KONYA İLİ MERKEZİNDE KARATAY, SELÇUKLU VE MERAM ADIYLA ÜÇ İLÇE KURULMASI
HAKKINDA KANUN,3399(5)
Kayseri: KAYSERİ İL MERKEZİNDE MELİKGAZİ VE KOCASİNAN ADIYLA İKİ İLÇE KURULMASI HAKKINDA
KANUN,3508(6)
illeri, büyükşehir statüsü kazanmışlardır.
1993 yılına geldiğimizde de 504 sayılı ; “YEDİ İLDE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASI HAKKINDA
KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME”(7) ile Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin ve
Samsun illeri büyükşehir statüsü kazanmışlardır.
2000 yılında ise 593 sayılı “SAKARYA İLİNDE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASI HAKKINDA
KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME”(8) ile Sakarya ili büyükşehir statüsü kazanmıştır.
Konumuza dönecek olursak; Sakarya ile birlikte sayısı 16 olan büyükşehirlere 12.11.2012 tarihli
6360 sayılı; “ON DÖRT İLDE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE YİRMİ YEDİ İLÇE KURULMASI İLE BAZI KANUN
VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN”(9) ile; Aydın,
Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Ordu, Tekirdağ, Trabzon,
Şanlıurfa ve Van illeri de eklenmiştir. Kanunun yasalaştığı tarihte nüfusu 750.000’e ulaşmayan Ordu
ili, 14/3/2013 tarihli ve 6447 sayılı Kanunun 1 inci maddesiyle(10) bu kanuna eklenmiştir.
Diğer illerin büyükşehir statüsü alması için farklı parametreler söz konusu olmuş ise de, en son bu
unvanı alan iller için gerekli olan şey, il mülki sınırları içinde nüfusun toplam 750.000 ve üzeri
olmasıdır.2011 TUIK verilerine göre il nüfusu 750.000 ve üzerinde bulunan bu 14 il, büyükşehir
statüsü kazanmıştır. Bununla birlikte değişen büyükşehir sınırları ile büyükşehir belediyesinin etki
alanı il mülki sınırlarının tamamı olacak şekilde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeyle birlikte büyükşehir
belediyeleri mülki idare sınırlarının tamamına yatırım ve hizmet götürme hakkı elde etmiştir.
Günümüz itibari ile 30 olan büyükşehir sayısını arttırmaya yakın illere bakacak olursak
Afyonkarahisar 709.015, Sivas 618.617, Adıyaman 602.774, Zonguldak 595.907 ve Tokat 593.990
nüfus olarak göze çarpan şehirler arasında yer alıyorlar. Fakat illerin 2012 itibari ile alınan nüfus
ortalama artış hızlarına bakacak olursak;
Afyonkarahisar %0,4, Sivas %-6,2, Adıyaman %0,4, Zonguldak %-10,6 ve Tokat %-8,1 ile bu ihtimalin
2023 yılına kadar yapılan projeksiyonlarda pek mümkün olmadığını gösteriyor.
Sonuç olarak gördük ki, en azından 2012 sonrası için, illerin “büyükşehir” statüsü kazanmasında
gelişmişlik düzeyleri, ihracat rakamları, rekreasyon alanı oranları (park, bahçe, kültür, spor, sanat
alanları), altyapı yeterlilikleri gibi en başta dikkat edilmesi gereken hususlar yerine sadece nüfus
endeksli bir çalışma yapılmış. Bunların “çiçeği burnunda” büyükşehirlerde ne gibi sonuçları olduğuna
değişik kaynaklardan ulaşabilirsiniz. İşini iyi yapan, bu geçiş sürecinde hazırlıklarını tamamlayıp
yatırım ve hizmetlerini halka en iyi şekilde ulaştıran büyükşehir yapılanmalarımız da yok değil.
Güzel Bir Örnek: Denizli Büyükşehir Belediyesi
Denizli Büyükşehir Belediyesi’ni ele alacak olursak; teşkilatlanma ve hizmet götürme konusunda
sadece “çiçeği burnunda” büyükşehirler arasında değil 30 büyükşehrimiz içinde de oldukça dikkat
çeken çalışmalara sahip. Örneğin Denizli Büyükşehir Belediyesi İtfaiyesi nüfusa oranlı çalışan personel
sayısı bakımından 30 büyükşehir içinde kendine ilk sıradan yer buluyor. Büyükşehir sınırları içindeki
52 bölgede şubeye sahip olması ile de nüfusa oranlı şube sayısı bakımından yine ilk sırada bulunan
Denizli Büyükşehir İtfaiyesi, araç gereç ve ekipman sayısı ile de İstanbul Büyükşehir İtfaiyesinin
ardından Türkiye’nin 2 numarası konumunda.
Kişi başına düşen yeşil alan oranına bakacak olursak da Denizli Büyükşehir Belediyesi 9 metrekare
olan Türkiye ortalamasının üzerinde bir orana sahip. 13 metrekarelik bu oran her ne kadar yeterli
olmasa da, en azından umut verici. Bu bağlamda Denizli Büyükşehir Belediyesi’nin 2016-2017 yılı
eylem planı içinde yer alan 6 adet kent ormanından 5’i merkez ilçeler dışındaki ilçelerde
projelendirilmiş(11). Bu da gösteriyor ki, Denizli Büyükşehir Belediyesi hizmet ağını 2012 yılında
değişen sorumluluk alanları içinde genişletmiş ve faaliyetlerini bu ölçekte yürütüyor.
Bundan sonraki uygulamalarda dileğimiz; belediyelere nüfus oranları ile değil de altyapı imkan ve
gelişmişlik düzeylerine göre büyükşehir unvan, imkân ve sorumlulukları verilmesi. Henüz
gidemediğim ama çok duyduğum Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nde olduğu gibi.
- https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc067/kanuntbmmc067/kanuntbmmc06703030.pdf (1)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3306.pdf (2)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3391.pdf (3)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3398.pdf (4)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3399.pdf (5)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3508.pdf (6)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/4.5.504.pdf (7)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/4.5.593.pdf (8)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6360.pdf (9)
- http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6360-20130314.pdf (10)
- http://www.denizli.bel.tr/Default.aspx?k=haber-detay&id=16064 (11)
